دعای مکارم الاخلاقدعای مکارم الاخلاق یکی از دعاهای معروف امام سجاد و دعای بیستم صحیفه سجادیه است. این دعا به دلیل دارا بودن محتوا و مضامین عالی و ابعاد تربیتی و سیر و سلوکی از سوی سالکان و عارفان و محققان و دعا پژوهان مورد توجه بسیار قرار گرفته و شرح و تفسیرهای فراوان بر آن نوشته شده است. بررسی این دعا از این جهت دارای اهمیت است که دارای ابعاد گوناگون و از آن جمله توجه به حیات جمعی و تلقین و ارزش گذاری اموری است که فرد در زندگی خود باید آنها را به‌کار گیرد. این دعا از ۲۲ قسمت تشکیل شده که هر قسمت با درود بر محمد و آل محمد شروع گردیده و با در خواستهایی که هر کدام اخلاق پسندیده می‌باشد دنبال می‌گردد و همه آن سی قسمت مضمونشان درخواست توفیق الهی می‌باشد. ۱ - وجه نامگذاریاین نام در زبان امام سجاد(ع)، بیان شده و علاوه بر این، معارف فراوانی در این دعا -که بیان کننده معارف بلند اخلاقی است- بیان شده است. به همین مناسبت آنرا دعایی برای مکارم اخلاق دانسته‌اند. ۲ - اهمیت دعای مکارماین دعا از سوی محققان و دعا پژوهان از گذشته‌های دور مورد توجه بوده است و علمای بسیاری به تألیف کتاب‌هایی در شرح و تفسیر صحیفه سجادیه به طور کلی و یا به طور اختصاصی بر این دعا مبادرت ورزیده‌اند. این امر به دو جهت می‌تواند باشد: • بهره‌مندی از قرآن کریم و احادیث پیامبر(ص) و معصومین؛ • بهره‌مندی از مضامین بلند و ابعاد تربیتی و سیر و سلوکی. ۳ - ویژگی‌های دعا•تکرار صلوات در ابتدای فرازها؛ •درخواست‌ها در این دعا از سیر ایمان و کمال و یقین تا نیکوترین نیت‌ها و عمل‌ها و رسیدن به حالاتی است که بستر سیر وسلوک و نهادینه شدن اوصاف اخلاقی را فراهم کند. ۴ - علت تکرار برخی از فرازهااین دعا با صلوات بر پیامبر و آل ایشان شروع می‌شود. در این دعا، ۲۰ بار صلوات بر محمد(ص) و آل او تکرار شده و در هرقسمت پس از صلوات خواسته‌ای جدید و مهم بیان شده است. گفته شده، حکمت این تکرار در مرحله نخست، قظعه بندی و تعیین فرازها است که بخشی از آن گاهی با تعداد ۹ و یا ۸ و یا ۷، مورد خواسته، دسته بندی شده است. در مرحله دیگر کسب انرژی در پی خواسته جدید اما مهم، یعنی دعایی در ضمن دعای دیگر و دعایی بر استجابت دعایی دیگر است. ۵ - جهان بینی دعای مکارممبنای خواسته‌هایی که در این دعا آمده است، بیانگر نوعی نگرش و به تعبیری نگاه‌های کلی به این عالم است که بر مبنای تعلیمات اعتقادی شکل می‌گیرد. برخی از این موارد که از جهان بینی دینی ناشی می‌شوند عبارتند از: • فرض گرفته شده که این جهان هدفمند است و ما در این جهان بیهوده آفریده نشده‌ایم: وَ اسْتَفْرِغْ أَیامِی فِیمَا خَلَقْتَنِی لَهُ. • درخواست اینکه در مال ومقام دیگران با حسرت نگاه نکند؛ وَ لاَ تَفْتِنِّی بِالنَّظَرِ. • مغرورانه نبودن دعا و عبادت: وَ لاَ تُفْسِدْ عِبَادَتِی بِالْعُجْبِ. • تلقین این اصل که باید زندگی ما الهی و در مسیر صفات کمالی حضرت حق بشود: وَ عَمِّرْنِی مَا کانَ عُمُرِی بِذْلَةً فِی طَاعَتِک. ۶ - گونه‌های اجتماعی دعای مکارمدعاهای اجتماعی دو سویه است. از سویی از فرد به جامعه است و از سوی دیگر از جامعه به فرد. برخلاف دعاهایی که صرفا به نیایش و مناجات‌های عاشقانه و حداکثر استغفار و طلب قرب و نزدیکی به خداوند و تصفیه قلب می‌پردازد، برخی دعاها هستند که با تکرار و تلقین آنها، به دنبال ایجاد تحول و ایجاد ارزش در جامعه هستند. تقریبا نیمی از فرازهای این دعا نیز به این جنبه مرتبط است. علت توجه ادعیه به جنبه اجتماعی زندگی این است که اسلام دین زندگی است و چون تهذیب نفس و پاک کردن درون باید حقیقت خودش را در بیرون و در ارتباط با انسان‌ها نشان دهد، به همین جهت، هیچ گوشه‌ای از زندگی انسان، از حیات روحی او جدا نیست ۷ - مضامین دعادرخواستهایی که در این دعا از خداوند شده است، در دو محور اخلاق فردی و اجتماعی می‌گنجد. ۷.۱ - محورهای اخلاق فردی• ایمان کامل: وَبَلِّغْ بِایمانی اَکمَلَ الْایمانِ. [۲]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• بهترین عمل: و بِعَمَلی اِلی اَحْسَنِ الْاَعْمالِ. [۳]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• تکمیل نیت: وَانْتَهِ بِنِیتی اِلی اَحْسَنِ النِّیاتِ. [۴]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• وسعت رزق: وَ اَوْسِعْ عَلَی فی رِزْقِک. [۵]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست طول عمر مشروط: وَ عَمِّرْنی ما کانَ عُمْری بِذْلَةً فی طاعَتِک،فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعاً لِلشَّیطانِ فَاقْبِضْنی اِلَیک قَبْلَ اَنْ یسْبِقَ مَقْتُک اِلَی، اَوْیسْتَحْکمَ غَضَبُک عَلَی. • اصلاح خصلت ناپسند: اَللَّهُمَّ لاتَدَعْ خَصْلَةً تُعابُ مِنّی اِلاّ اَصْلَحْتَها، وَلاعآئِبَةً اُوَنَّبُ بِها اِلاّ حَسَّنْتَها، وَلا اُکرُومَةً فِی ناقِصَةً اِلاّ اَتْمَمْتَها [۶]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست رزق در پیری: وَاجْعَلْ اَوْسَعَ رِزْقِک عَلَی اِذا کبِرْتُ• [۷]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست لیاقت وگشایش مالی:'وَ مَتِّعْنی بِالْاِقْتِصادِ، وَاجْعَلْنی مِنْ اَهْلِ السَّدادِ، وَ مِنْ اَدِلَّةِ الرَّشادِ، وَ مِنْ صالِحِ الْعِبادِ، وَارْزُقْنی فَوْزَ الْمَعادِ، وَ سَلامَةَ الْمِرْصادِ. [۸]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست پایان عمر با عفو الهی:اَللَّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِک اَجَلی، وَ حَقِّقْ فی رَجآءِ رَحْمَتِک اَمَلی، وَ سَهِّلْ اِلی بُلُوغِ رِضاک سُبُلی، وَ حَسِّنْ فی جَمیعِ اَحْوالی عَمَلی. [۹]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• به یاد خدا بودن در تمام مواقع: وَ نَبِّهْنی لِذِکرِک فی اَوْقاتِ الْغَفْلَةِ. [۱۰]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست مصونیت از عذاب: وَ قِنی بِرَحْمَتِک عَذابَ النَّار. [۱۱]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
۷.۲ - محورهای اخلاق اجتماعی• درخواست تبدیل حسد به مودت: وَ مِنْ حَسَدِ أَهْلِ الْبَغْی الْمَوَدَّةَ. [۱۲]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• ترک عیب جویی از دیگران و عیب زدایی ازخود: وَ تَرْک التَّعْییرِ. [۱۳]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• نفی قدرت طلبی و برتری جویی و تجاوز به حقوق دیگران: وَ لاَ أَطْغَینَّ وَ مِنْ عِنْدِک وُجْدِی. [۱۴]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• رعایت ادب اجتماعی و اخلاق عمومی: وَ مَا أَجْرَی عَلَی لِسَانِی مِنْ لَفْظَةِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَةِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِیابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِک. [۱۵]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• دوری از اسرافکاری: وَ امْنَعْنِی مِنَ السَّرَفِ. [۱۶]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• پاسخ خوب در برابر کار بد: وَ سَدِّدْنِی لِأَنْ أُعَارِضَ مَنْ غَشَّنِی بِالنُّصْحِ. [۱۷]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• مسئولیت پذیری و مدیریت درست: وَ سُمْنِی حُسْنَ الْوِلاَیةِ. [۱۸]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• تبدیل دشمنی نزدیکان به دوستی: وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَینَ الْوَلاَیةَ. [۱۹]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• رفع بدگمانی و بی‌اعتمادی دیگران به خود: وَ مِنْ ظِنَّةِ أَهْلِ الصَّلاَحِ الثِّقَةَ. [۲۰]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست رفع خدعه مکاران؛ وَ أَبْدِلْنِی مِنْ بِغْضَةِ أَهْلِ الشَّنَآنِ الْمَحَبَّةَ". [۲۱]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• همکاری با دیگران و خدمت به جامعه: وَ مِنْ رَدِّ الْمُلاَبِسِینَ کرَمَ الْعِشْرَةِ. [۲۲]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• معاشرت خوب با دیگران و خوش رفتاری: وَ أَجْزِی مَنْ هَجَرَنِی بِالْبِرِّ. [۲۳]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• توجه به کرامت و حیثیت انسان‌ها؛ وَ اکفِنِی مَئُونَةَ مَعَرَّةِ الْعِبَادِ. [۲۴]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• داشتن الگو و اسوه و تعیین جهت گیری در بسط و گسترش عدالت؛ وَ حَلِّنِی بِحِلْیةِ الصَّالِحِینَ. [۲۵]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• ایجاد آرامش و مبارزه با خشونت؛ وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ و وَ إِصْلاَحِ ذَاتِ الْبَینِ. [۲۶]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• اهمیت مسابقه اجتماعی در خوبی‌ها : وَ السَّبْقِ إِلَی الْفَضِیلَةِ وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ. [۲۷]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• نفی ستمگری و ظلم: وَ لاَ أَظْلِمَنَّ وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی الْقَبْضِ مِنِّی.صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم. • مسئولیت پذیری و مدیریت درست: وَ سُمْنِی حُسْنَ الْوِلاَیةِ.صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم. • درخواست کفایت از عیب جویی مردم؛ و اکفنی موونة معرة العباد. [۲۸]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• دفع عوامل ضرر و زیان؛ و ادرأ عنی بلطفک. [۲۹]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• ترک احسان نابجا: و الافضال علی غیر المستحق. [۳۰]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست دستی توانا در مقابل ظالم و زبانی گویا در برابر دشمنان: و اجعلنی یداً علی مَن ظلمنی و لساناً علی مَن عاندنی. [۳۱]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• بی‌اعتنایی به ثروت مال اندوزان: و لا تفتنی بالنظر. [۳۲]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• سخن گفتن برای هدایت مردم و پیمودن راه برتر: انطقنی بالهدی. [۳۳]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• دوستی مدارا کنندگان به محبت واقعی: و من حب المدارین تصحیح المقة. [۳۴]
صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
۸ - شرح‌های دعا• شرافه الأعمال فی شرح دعاء مکارم الأخلاق از الصحیفه السجادیه، نوشته شیخ محمد جواد بن شیخ محمد شوشتری (درگذشت ۱۳۳۵ق). • شرح دعای مکارم الأخلاق از صحیفه کامله سجادیه از نویسنده‌ای نامعلوم. • شرح دعای مکارم الاخلاق محمد تقی فلسفی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰. • مفاهیم اخلاقی از دیدگاه زیباترین روح پرستنده، اکرم حاتمی موسوی، انتشارات کاوش قلم، ۱۳۸۶. • شرح دعای مکارم الاخلاق، محمد تقی مصباح یزدی. علاوه بر شرح‌های بالا، شروحی که بر تمام دعاهای صحیفه سجادیه نگاشته شده است، را می‌توان در زمره شرح‌های این دعا دانست. ۹ - پانویس
۱۰ - فهرست منابع• نوری، میرزا حسین. مستدرک الوسائل، قم:مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. • فلسفی، محمد تقی، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰. ۱۱ - پیوند به بیرون•متن و ترجمه دعای مکارم الاخلاق رده‌های این صفحه : صحیفه سجادیه
|